لێکدانە‌ مۆرفۆلۆژییه‌كان لە زمانی کوردیی دا

الملخص

  ناونیشانی توێژینەوەکە بۆ (لێکدانە مۆرفۆلۆژییەکان لە زمانی کوردییدا) تەرخانکراوە، کە تێیدا هەوڵدراوە بنەما و پێشینەی بەرهەمهاتوویەکی مۆرفۆلۆژییانە بخرێتەڕوو. لە بەرهەمهاتووە مۆرفۆلۆژییەکاندا توێژینەوەکە خۆی بە پرۆسەی لێکدان و ئەو ئەنجامانەوە خەریککردووە، کە لە پرۆسەی لێکدانەوە دەکەونەوە، بەوەش خودی لێکدان (Compounding) دەبێتە هۆی بەرهەمهێنانی لێکدراو (Compound) لە مۆرفۆلۆژییدا، هەروەها هەمان بنەما بۆ لێکدانی سینتاکسییش خراونەتەگەڕ. بەوەش زانیاریی ناو لێکدانەکە بۆ بەرهەمهێنانی درووستەیەکی مۆرفۆلۆژیی و سینتاکسییش دەبێت. سنووری توێژینەوەکە بۆ لێکدانە مۆرفۆلۆژیی و سینتاکسییە هاوپایە (Coordinate)و ناهاوپایەکان (Non coordinate)ە، بە جۆرێک تویژینەوەکە بە دوای بنەمای دروستبوو و بەرهەمهاتنیان دەگەڕێت و لێکچوون و جیاوازییان دەخاتەڕوو. دەستنیشاننەکردنی پێڕەوبەندانەی لێکدان لە هەردوو پێکهاتەی مۆرفۆلۆژیی و سینتاکسدا بە گرفت زانراون بۆ ئەنجامدانی ئەم توێژینەوەیە، چونکە لە کارو توێژینەوەکانی پێشوودا توخم (element)ى بەرهەمهێنەری فۆڕمی مۆرفۆلۆژیی بە تایبەت لێکدان نەکراوەتە پێوەری دۆزینەوەی وشەی لێکدراو. هەنگاوەکانی تویژینەوەکە بە ڕێبازی وەسفیی شیکاریی جێبەجێکراوە. لە رووی تیۆرییشەوە زۆربەی کارەکە بۆ درووستە و بەرهەمهێنانی درووستەییە، کەمەکیی، کار بە بنەمای واتا کراوە. کەرەستە و داتای تویژینەوەکە لە کرمانجیی ناوەڕاست_شێوەزاری سلێمانیی وەرگیراوە. لە ئەنجامدا ئەوە دەرخراوە، کە بنەماکانی لێکدان پێشینەیەکی فەرهەنگییان هەیە، لە فەرهەنگەوە بارگە بۆ بەرهەمهێنانی درووستەی لێکدراوی وشەیی و سینتاکسیی دەخرێت. هەروەها گریمانەی ئەوە پشتڕاستکراوەتەوە، کە پڕۆژە مۆرفۆلۆژییەکان لە ئاستی لێکدراودا پڕۆژەی فەرهەنگ و توخمێکی فەرهەنگیین. لێکدانەکە بە بنەمای لێکسیمبوون و واتاو فۆنۆلۆژییەوە، هەبوونى مۆرفۆلۆژیی پەیوەست بە لێکدراوەوە، هەروەها لێکدانی سینتاکسییش دەسەلمـێنێت. بەگشتى گرنگیى توێژینەوەکە، خستنەڕووى پێواژۆ و بنەماکانى لێکدان و جێبەجێکردنى هەنگاوە یەکلەدواییەکەکانیەتى لە چەند قۆناغێکى جیادا، تا لەو ڕێگەیەوە درووستەو جۆرە جیاوازەکانى لێکدان پەیوەست بە مۆرفۆلۆژیى و سینتاکسی کوردییەوە، جیابکرێنەوەو سنورى نێوانیان دەستنیشانبکرێت، ئەمەش ئەو ئەنجامە دەستدەخات، کە درووستە بەرهەمهاتووە لێکدراوەکان لە هەردوو ئاستى مۆرفۆلۆژیى و سینتاکسدا، وابەستەى ئەو زانیارییانەن، کە لە فەرهەنگدا بۆ بەرهەمهێنانى ئەو دروستانە، هەڵگیراون/ گەنجکراون.