سیاسهتا راگوهاستنا ب خورتى یا کوردان ل باکوورێ کوردستانێ ل سهردهمێ مستهفا کهمال (1923- 1938)
الكلمات المفتاحية:
ڕاگوهاستنا ب خورتى، تورکیا، مستهفا کهمال، کورد، باکوورێ کوردستانێالملخص
ههر ژ دهستپێکا پهیدابوونا ژیانا مروڤایهتیێ ههڤرکیهکا توند دناڤبهرا مافێ ژیانێ و نهمانێ دا پهیدابوویه، ئهو ههڤرکیه ژی ل پێناڤى مافێ ههبوونێ دا بوویه، سیاسهتا ڕاگوهاستنا ب خورتى و ژناڤبرنا ڕهگهزى ئێک ژ وان ئامراز و بنهمایێن ستراتیجى دهێنه ههژمارتن یێن کو ژلایێ دهستههلاتدارێن دهولهتێن داگیرکهرێن کوردستانێ پهیرهودکرن، کو تورکیا ئێک ژ وان دهولهتان بوویه ئهڤ سیاسهته پهیرهودکر بۆ هندێ کوردان لسهر وهلاتێ وان دویر بێخت و وهکو مللهتهک دناڤ مللهتێ تورک دا بهیته حهلاندن و کولتوورێ وان یێ نهتهوهیى ژناڤ ببهن، و رویێ دیموگرافى و سنۆرێن جوگرافیا باکوورێ کوردستانێ بهێته شێواندن و تێکدان. گرنگیا بابهتى د وێ چهندێ دایه کو روناهیهکێ د بهردهته سهر وهرار و پهرهسهندنا سیاسهتا راگوهاستنا ب خورتى ل دژى کوردان ب درێژاهیا حۆکمڕانیا مستهفا کهمال ولسهر ئێک سمت هاتیه ئهنجام دان، و ئهو کریارێن هوڤانهیێن یێن قرکرنا کوردان د چارچووڤێ ڤێ سیاسهتێ دا هاتینه پهیرهوکرن، کو دهستههلاتدارێن تورکیا ئهڤ سیاسهته د کاودانێن تارى دا پهیرهوکریه و نههێلایه ببیته بابهتهکێ رۆژنامهڤانى یان یێ ههرێمى کو خهلکهک لسهر ئاگههداربیت. ئاراستهیا ڤهکولینێ ژى ههولددهت بهرسڤا کۆمهکا پرسیاران بدهت، کو بۆچى ئهڤ سیاسهتا رهگهزپهرستى دگهل رهگهزێ کورد هاتیه کرن؟ بنواشهیێن سیاسى و یاسایى چ بوون؟، ههلویستێ نێڤدهولهتى ژ ڤێ سیاسهتێ چ بوو؟ و چ کاریگهرى لسهر نفشێ کوردان ههبوو؟. ڤهکولینێ پشتبهستن لسهر کۆمهکا ژێدهرێن گرنگێن جودا جودا کریه، وهکو بلهچ شیرکوه، وپهرتوکا وى (القچیه الکردیه ماچی الکرد وحاچرهم)، و ئیسماعیل بێشکجی و پهرتوکا وى (التوگین القسری للکورد)، و مالمیسانیژ و پهرۆکا وى (عائله جمیل پاشا الدیاربکری والنچال القومی الکردی)، و بیرهوهریێن قهدرى جهمیل پاشا (دۆزى کوردستان). ڤهکولین ژ دهرازینک و چوار تهوهران و ئهنجاما پێکهاتیه، دهرازینکا ڤهکولینێ باسێ چهمکێ راگوهاستنا ب خورتى و ههڤبهندى دگهل چهمکێن ههڤتێگهه دکهت، و تهوهرێ ئیکێ: کورتیهکا مێژوویى یه لدۆر ریشالێن سیاسهتا راگوهاستنا ب خورتى یا کوردان 1914- 1919، تهوهرێ دووێ: باسێ بهرژهنگێن سیاسهتا ڕاگوهاستنا ب خورتى یا کوردان ل سهردهمێ حوکمڕانیا ئێکێ یا مستهفا کهمال 1923- 1927 دکهت. و تهوهرێ سیێ: باسێ وهرار و پهرهسهندنا سیاسهتا راگوهاستنا ب خورتى یا کوردان 1927- 1935 دکهت. و تهوهرێ چوارێ و دوماهیکێ: باسێ سیاسهتا راگوهاستنا ب خورتى ل سهردهمێ بزاڤا دێرسمێ 1935- 1938 دکهت.